ضلع چهارم یک دایره خبری

به گزارش سورپرس، آرش شایسته نیا- در یادداشتی نوشت: صبح روز چهارشنبه هیجدهم دی خبرگزاری ها و پایگاه های خبری کشور در کنار بخش های مختلف خبری خود  دو خبر را در صدر اخبار خود جای دادند . یکی شلیک موشک های سپاه پاسداران به پایگاه هوایی « عین الاسد »  در بغداد که محل استقرار نیروهای آمریکایی است و از همین مکان پهپادها و بالگردهای  آمریکایی خودرو سردار شهید ” قاسم سلیمانی ” را هدف حمله موشکی خود قرار داده اند و دوم ، سقوط یک فروند هواپیمای مسافربری کشور اوکراین که فرودگاه بین المللی امام خمینی (ره) را به مقصد کیف ترک کرده است.

روزنامه ایران در شماره پنجشنبه ، ۱۹ دی ماه ۱۳۹۸ خود در زیر تیتر اصلی صفحه اول خود ، « انتقام سلیمانی با ” قیام ” ایرانی » عکس بزرگی از چرخ هواپیمایی را که در کنار اجساد زیر کاور ، پهلو به پهلوی پرسنل هلال احمر افتاده است ، منتشر کرده و برای این عکس ، تیتر « پرواز ناتمام در پرند » را انتخاب کرده و نوشته است : ۱۷۶نفر از جمله جمعی از نخبگان پزشکی در حادثه سقوط هواپیما جان باختند . روزنامه سازندگی اما بدون درج هیچ عکسی از این رویداد ، تیتز « سقوط مغزها » را در میان صفحه اول  خود کارکرده و نوشته است : هواپیمای ۷۳۷ به مقصد اوکراین سقوط کرد و ۱۷۹ سرنشین از جمله ۱۴۷ ایرانی کشته شدند . نه تنها این دو روزنامه ، که تمام روزنامه های کثیر الانتشار کشور در کنار خبرغرور آفرین « انتقام سخت » سپاه پاسداران انقلاب اسلامی  در حمله موشکی خود به پایگاه عین الاسد ؛ خبر سقوط را نیز در صفحه نخست خود کارکرده اند .

روزنامه کیهان بدون هیچ اشاره ای به سقوط هواپیما به « پیام تسلیت رهبر انقلاب در پی جان باختن جمعی از هم میهنان در کرمان و تهران » پرداخته است . روزنامه رسالت هم با چاپ عکس کوچکی دربالای سمت چپ خود ، تیتر « ۱۷۹ کشته در پرواز تهران – کیف » را منتشر کرده است .

خبرنگار گروه جامعه روزنامه سازندگی در صفحه ” کوچه ” خود ( صفحه ۶ شماره ۵۷۳ ) در مطلب تراژدی مغزها در سقوط ۷۳۷ می نویسد : قصه ، حکایت تلخ دیروز است ؛ حوالی ساعت ۶ صبح دیروز بود که یک فروند هواپیمای مسافربری اوکراینی از فرودگاه امام خمینی به مقصد کیف ، پایتخت اوکراین با یک ساعت تاخیر بلند شد ، اما تنها شش دقیقه بعد از پرواز ، بین شهریار و پرند دچار حادثه شد ، سقوط کرد و آتش گرفت ؛ حادثه ای که پایان زندگی ۱۷۹ سرنشین هواپیما را یک جور رقم زد .

خبرنگار این روزنامه درپایان گزارش خود با تیتر « علت فقط نقص فنی بود » بااشاره به ماجرای سقوط هواپیمای اوکراینی و شایعه های منتشر شده ،اصابت موشک یا تروریستی بودن حادثه را تکذیب و اعلام می کند که این اتفاق تنها به علت نقص موتور هواپیما رخ داده است .

هنوز ۷۲ساعت از وقوع این حادثه تلخ نگذشته است که ستاد کل نیروهای مسلح  جمهوری اسلامی ایران با صدور بیانیه ای سقوط هواپیمای مسافربری را بر اثر بروز « خطای انسانی » و به صورت غیر عمد اعلام می کند که متاسفانه موجب به شهادت رسیدن جمعی از هموطنان عزیز و جان باختن تعدادی از اتباع خارجی گردیده است .

اگر تیتر دوم روزنامه های صبح پنجشنبه موضوع سقوط هواپیمای اوکراینی بود اما روزنامه های روز یکشنبه ۲۲دی ماه خبر اول خود را به این « خطای انسانی » اختصاص داده اند .

روزنامه سازندگی در زمینه ای مشکی  تیتر بزرگ « عزای ملی » را درج کرده است . ایران با به کارگیری نام شهدای سقوط هواپیما طرح بسیار زیبایی را خلق کرده و « نابخشودنی » را تیتر نخست خود کرده است . روزنامه شرق در نیم تای بالای خود و بر روی تک عکسی که دانشجویان برای هم دانشگاهی های خود شمع روشن می کنند ، تیتر « عذرخواهی بزرگ ، سوگی سترگ » را انتخاب کرده است . روزنامه همشهری هم تیتر « شرمساری » را با رنگ قرمز در صفحه سیاه خود آورده است و…

بی شک جهان در هرثانیه شاهد میلیون ها رویداد و واقعه تلخ و شیرین بزرگ و کوچکی است که تمامی آن ها می تواند  حتی بدون در نظر گرفتن « ارزش های خبری » اما با توجه به سیاست ها و سیاست گذاری های رسانه ای از یک سو و تاکتیک ها و تکنیک های خبری قابل تامل ، توجه و انتشار باشد.

اما آن چه باید مدیران رسانه ها دربه کارگیری  تاکتیک های خبری و در چرخه  دروازه بانی اخبار در حوزه انتشار به آن دقت و توجه ویژه ای  نمایند  ، ” صحت ” اخباری است که  از سوی رسانه ها منتشر می شود .

دکتر اکبر نصراللهی در کتاب ” راهنمای پوشش خبری در رسانه ها ” (۱۳۹۳) خود می نویسد : ” تاکیتک های خبری ، مجموعه تدابیر و اقدامات رسانه ها برای شناسایی ، انتخاب ، انعکاس ، جریان سازی ، ماندگاری و اثرگذاری پیام بر اذهان مخاطبان خودی ، بی طرف و دشمن است “.

رسانه ها با توجه به انعکاس خبر اولیه سقوط هواپیما براثر « نقص فنی » و انتشار خبر صحیح  با توجه به بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح کشور با عذر خواهی از مخاطبان خود ، به واکاوی این واقعه در قالب نقد ، تحلیل و یا  تفسیر آن پرداختند .

روزنامه شرق در مطلب خود با عنوان « عذرخواهی بزرگ ؛ سوگی سترگ » می نویسد : ” …روزنامه شرق نیز مانند دیگر رسانه ها به سبب دسترسی نداشتن به داده های مکفی ، نتوانست در شفافیت این واقعه همراهی لازم را داشته باشد و بر همین اساس از مخاطبان عذر خواهی می کند ” ( شماره ۳۶۲۱، ص: ۵) .

روزنامه سازندگی در صفحه نخست خود در شماره ۵۷۶ ( ۲۲دی ۱۳۹۸) از مخاطبانش به علت آن که به منابع رسمی اطلاع رسانی در کشور اعتماد کرده و نتوانست از منابع مستقل پیگیر این خبر شود ، پوزش می خواهد و حزب کارگزاران سازندگی ایران با صدور بیانیه ای درباره شلیک به هواپیمای بوئینگ و تسلیت به همه هم میهنان خواستار تشکیل کمیته تحقیق ملی می شود . در بخشی از این بیانیه آمده است : ” این فاجعه به جز آن که جان بسیاری از هم وطنان را گرفت ، اعتماد افکار عمومی را هم نشانه رفت و در این کارزار سخت ، شنیدن واقعیت فاجعه از زبان بیگانه بر شکاف جامعه و قدرت افزود .” در بخش دیگر ی از این بیانیه آمده است : ” از سوی دیگر و در اولین اقدام عاجل معتقدیم نظام اطلاع رسانی و رسانه ای کشور باید در معرض نقد و بررسی جدی قرار گیرد تا در کنار آمادگی در نبردهای سخت در نبردهای نرم این گونه شکست نخوریم و با پنهان ساختن اشتباهات از مردم ، خود را در معرض اتهام قرار ندهیم ” .

حزب اعتماد ملی هم در بیانیه ای اعلام می کند : ” اعتماد مردم بزرگترین سرمایه اجتماعی هرحکومت است و باید با حساسیت با آن مواجه شد . درجریان این حادثه ، بر این سرمایه چوب حراج زده شد و مردم در نهایت ، اثبات ادعاهایی را شاهد شدند که از سوی دشمنان مطرح می شد و بطلان ادعاهایی را که مقامات ما مدعی بودند . این بدترین بلایی است که می شود بر سر اعتماد مردم آورد . مسوولان باید با مردم با صداقت و شفاف مواجه شوند و هیچ امری را از آنان پنهان نکنند ” .

روزنامه اعتماد هم در مطلبی با عنوان « رسانه بوق نیست » بیانیه انجمن صنفی روزنامه نگاران استان تهران درباره اتفاق تاسف بار سقوط هواپیمای مسافربری و سیاست خبری رسانه های کشور را به چاپ می رساند . در بخشی از این بیانیه آمده است : اتفاق تاسف بار روزهای اخیر و سقوط هواپیمای مسافربری متعلق به اوکراین و کشته شدن تعداد زیادی از شهروندان ایرانی و غیرایرانی به ویژه جمعی از نخبگان کشور، موضوعی نبود که از چشم هیچ کس پنهان بماند ولی رویدادهای ۳ روز بعد از آن نشان داد که جامعه ایران فاقد سامانه پدافندی رسانه ای است ( کد خبر : ۱۴۰۹۷۷، ۲۴/ ۱۰/۱۳۹۸) .

روزنامه ایران در « خطای سکوت » خود می نویسد : ” آن چه دیروز عیان شد ، فقط حقیقت سقوط یک هواپیما نبود ؛ بلکه سقوط حقیقت بود . فرو پاشی باورها و بی پناهی حقیقت بود که چگونه یک ” خطای انسانی و غیر عمد ” سه روز در لفافه پنهان و در لفاظی رسمی و رسانه ای گم شد؟ … چه فاجعه ای بالاتر از این که همین پنهانکاری ، از مسوول تا رسانه را تبدیل به دروغگو کرد؟ چه مصیبتی بالاتر از این که حقیقت سه روز قزبانی مصلحت شود . ”

این روزنامه ضمن بیان شرمساری از مخاطبان خود سوال مهمی را مطرح می نماید : ” چه مصلحتی و چه مکانیزمی می تواند اشتباهی به این بزرگی را از دید سران مملکت ، بنا به اعلامات رسمی و رسانه ها و مردم پنهان نگه دارد ؟  چطور و با چه منطقی سه روز هیچ نگفتند و گوینده ها دروغگو شدند تا بالاخره مجبور به افشای حقایق شدند؟ ما خواهان توضیح شفاف مقامات تکذیب کننده درباره نحوه اطلاع رسانی مقامات ذیصلاح به آنان هستیم …” ( شماره ۷۲۵۳، ۲۲دی ۱۳۹۸) .

فریدون صدیقی روزنامه نگار و مدرس ارتباطات  در یادداشت خود « رسانه ها در برابر یک آزمون ملی » با اعتقاد بر این که در جریان حمله موشکی به هواپیمای اوکراینی رسانه ها مظلوم واقع شدند تاکید می کند : ” عمده مطالبی که در رسانه ها چاپ می شود به صورت « فرمایشی » است و آن ها برای تحقیق و شفاف سازی درباره مسائل حساس زیر ذره بین مسوولان قرار می گیرند ، به طوری که با کوچک ترین اشاره ای سریعا مورد سرزنش واقع می شوند . بنابراین رسانه ها اجازه کار روی موضوعاتی که دغدغه و مطالبه مردمی است ، ندارند و از کار آنها به صورت مستقیم و غیرمستقیم غالبا منع می شوند  ” .

اکبر نصراللهی ، عضو هیات علمی دانشگاه و استاد علوم ارتباطات هم در یادداشت ” رسانه ها چوب بی اعتمادی مسوولان را خوردند ” که در اختیار روزنامه ایران قرار داده است ؛ می نویسد : ” ایراد کار اینجا است که مسئولان تصویری از اطلاعات و شناختی از آرایش رسانه‌ای ندارند ، حتی مخاطبان را نشناخته و دسترسی مخاطبان به ابزارهای مختلف و متعدد رسانه‌ای را هم نمی‌شناسند. امروز مخاطبان تغییر کرده‌اند و دست به انتخاب می‌زنند این طور نیست که فقط مصرف‌کننده باشند، بلکه هم مصرف کننده، هم تولید‌کننده و هم توزیع‌کننده اخبار هستند ”

نصراللهی در ادامه یادداشت خود با اشاره به بی اعتمادی مردم به مسوولان و رسانه ها  آورده است : : متأسفانه برخی مسئولان حتی ازجایگاه خود هم شناخت دقیقی ندارند و همچنان فکر می‌کنند رسانه‌ها و مردم هر آنچه را که آنها گفتند، باید بپذیرند، در نتیجه هم‌چنین شده که مردم هم به مسئولان و هم به رسانه‌ها بی‌اعتماد شده‌اند ” .

این استاد دانشگاه که پس از حادثه سقوط هواپیما، به عنوان کارشناس – میهمان در چند برنامه سیمای جمهوری اسلامی ایران  به نحوه اطلاع رسانی شبکه های خارجی و جهت دهی افکار عمومی از سوی رسانه های غربی انتقاد  می کرد و برخورد موشک را ساخته ذهن دشمنان می دانست ؛ در پایان یادداشت خود آورده است : : در اطلاع‌رسانی سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی رسانه‌ها مقصر نبودند اما ضربه مهلکی بر آنها وارد شد و ضربه‌ای که وارد شده به‌هیچ‌وجه در زمان کوتاهی جبران نخواهد شد ” .

دکتر مقصود فراستخواه ، استاد دانشگاه و جامعه شناس نیز با بیان این که پنهان کاری درباره نحوه سقوط هواپیمای اوکراینی تیر خلاص به اعتماد عمومی بود ، دراین باره می گوید : ” برای ما مسلم و مسجل است که اعتماد عمومی در هم شکسته است . در وضعیتی قرار گرفته ایم که سرمایه های اجتماعی ، اعتماد به نهادها و ساختارها طی سال های گذشته مرتب در حال فرسایش بوده است ؛ شواهد بسیار زیاد و اتفاقات زیادی هم افتاده که مرتب به این فرسایش دامن زده و آن را تشدید می کردند ، اما این واقعه هولناک در حد و اندازه ای است که به تنهایی می تواند سرمایه اجتماعی را نابود کند ( شرق ، ش۳۶۲۱ : ص ۱۳) .

ضلع چهارم این دایره خبری وقتی خود را نشان می دهد  که مقام معظم رهبری ، حضرت آیت الله خامنه ای همچون پدری دلسوز با ابراز همدردی عمیق و مجدد با خانواده های داغدار ، ستاد کل نیروهای مسلح را مامور پیگیری کوتاهی ها یا تقصیرهای احتمالی در این حادثه و مراقبت برای عدم امکان تکرار چنین سانحه ای می فرماید.

همین نگاه مقتدرانه و پشتیبانانه مقام معظم رهبری است که سبب دلگرمی خانواده های داغدار و عزا دار سانحه سقوط هواپیمای مسافربری شده و ضمن قدر دانی از معظم له ؛ کشورهای خارجی را در جریان سازی بر علیه امنیت ملی کشور و شروع جنگ روانی در ایران نهی نموده و از بازیگری در نمایشی که آمریکا ، کارگردانی آن را برعهده گرفته است ؛ دوری می نمایند .

بدنبال دستور صریح مقام معظم رهبری ، حجت الاسلام ابراهیم رییسی ، رییس قوه قضاییه هم طی دستوری به حجت الاسلام بهرامی ، رییس سازمان قضایی نیروهای مسلح ، جمع آوری مستندات و اقدامات قضایی مربوط به این حادثه دلخراش را مورد تاکید قرار می دهد . افزون بر این ، حجت الاسلام محمد جعفر منتظری ،  دادستان کل کشور هم در نامه ای به غلام عباس ترکی ، دادستان نظامی تهران را موظف به ورود به حادثه سقوط هواپیمایی اوکراین و شناسایی علل و عوامل این حادثه می نماید .

با دستور فرماندهی معظم کل قوا ؛ سردار امیر علی حاجی زاده ، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هم در مصاحبه ای تلویزیونی با مردم شریف ایران به گفت و گو می نشیند  و مسوولیت این « خطای انسانی » را می پذیرد : ” بعد از شنیدن این خبر و زمانی که اطمیان پیدا کردم که این اتفاق افتاده ، آرزوی مرگ کردم . ما یک عمر خودمان را پیش مرگ مردم کردیم و امروز هم آبروی مان را با خدا معامله می کنیم ” . فرمانده هوافضای سپاه تاکید می کند : ” اگر خبط و خطایی بود مسوولیت آن با ماست و باید جوابگو باشیم “. حاجی زاده تاکید می کند : ” ارزیابی ها و بررسی های این حادثه توسط ستادهای بالاتر و مجموعه قوه قضائیه ان شالله انجام می شود و اطلاعات کامل می شود و همین ابتدا باید بگویم که گردن مان از مو باریک تر است ” ( سازندگی ، ش : ۵۷۶، صفحه ۲) .

علی ربیعی ، سخنگوی دولت هم در نشست خبری روز دو شنبه ، بیست و سوم دی ماه خود با خبرنگاران ضمن عذر خواهی از مردم بابت نحوه اطلاع رسانی درباره رویداد سقوط هواپیمای مسافربری خطوط هوایی اوکراین در تهران می گوید: ” رییس جمهوری و سایر اعضای دولت تنها روز جمعه از واقعیت این حادثه با خبر شده بودند” . او تاکید می کند که : ” دروغ نگفتیم ؛ مطلع نبودیم ” ( سازندگی ، ش: ۵۷۸، صفحه ۴) .

سخنگوی دولت هم چنین اضافه می کند : ” من از همه مسوولان استعلام کردم و همه آنان گفتند که موشکی در کار نبوده است ” . ربیعی اگرچه اقدام ستاد کل نیروهای مسلح برای پذیرش مسوولیت را ستود اما اصلاح چرخه معیوب اطلاع رسانی را ضروری دانست .او در پاسخ به سوالی درباره بی اطلاع گذاشتن رییس جمهوری به عنوان شخص دوم کشور تا عصر روز جمعه می گوید: ” موضوعی تحت عنوان این که کسی نخواهد (اطلاعات ) آن را بیان بکند احساس نکردم ، بلکه ما ساختارهای معیوبی در اطلاع رسانی داریم ” ( ایران ، ش ۷۲۵۵، صفحه ۳) .

دکترحسن روحانی هم  که برای نخستین بار پس‌از سقوط هواپیمای اوکراینی درمراسم تجلیل و قدردانی از نمونه های ملی بخش  کشاورزی از سالن اجلاس با مدعوین و مردم سخن می گفت و با اشاره به این مهم که  پرونده هواپیمای اوکراینی، یک پرونده عادی و معمولی نیست و قوه قضائیه برای رسیدگی به موضوع ، دادگاهی ویژه با قاضی عالی‌رتبه تشکیل دهد ، افزود : ” از لحظه‌ای که احتمال دادم سقوط هواپیمای اوکراینی طبیعی و عادی نباشد، تلاش فراوانی کردم دوره بررسی و تحقیق کوتاه شود تا دقیقاً بدانیم این هواپیما چگونه سقوط کرده است ؟ ” .

روحانی در بخش دیگری از سخنان خود به حاضران در این مراسم گفت: سؤال دیگری که برای مردم مطرح است این است که آیا از زمان روشن شدن این حادثه تا اعلام، زمان طولانی بود، یعنی یک یا دو روز طول کشید یا فقط چند ساعت بوده است؟ این را هم از مسئولان می‌خواهم تمام پروسه را از صبح چهارشنبه که حادثه پیش آمد تا جمعه شب که به جلسه اضطراری شورای عالی امنیت ملی رسید، برای مردم توضیح دهند.

رئیس جمهوری با بیان این که ؛ مردم ما در این غم همه سهیم و شریک هستند، اما می‌خواهند بفهمند آیا مسئولان آنان طبق قاعده و در چارچوب اصول اخلاقی بدرستی رفتار کردند یا خیر؟ ، افزود: ” من به‌عنوان نماینده ملت ایران و رئیس جمهوری این مسأله را دنبال خواهم کرد و در مراحل بعدی به هر نتیجه‌ای برسیم به مردم خبر خواهیم داد” .

آن چه باید درکنار تمام این تجزیه و تحلیل ها و واکاوی رسانه ای پذیرفت این است که وقوع حوادث و « خطای انسانی » همیشه همراه و همزاد هم هستند وباید با تدبیر و دوراندیشی و اتخاذ برنامه های استراتژیک آن ها را شناسایی و مدیریت کرد. اکنون این « خطای انسانی » در کشورعزیزمان دوفاجعه تلخ آفریده است : اول ؛ سبب سقوط  یک فروند هواپیمای مسافربری را سبب شده است و جمعی از خانواده های مسافران ایرانی و غیر ایرانی را عزادار کرد ه است و دوم ؛ « اعتماد عمومی » را در هم شکسته است که جبران هریک از این دو علاوه بر مدیریتی تمام عیار ، زمان بر و هزینه بر است .

بی شک رهنمودهای روشنگرانه و دلسوزانه مقام معظم رهبری ، گفت و گو ی صریح و صمیمانه  سردار حاجی زاده  ، فرمانده ارشد هوا فضای سپاه پاسداران با مردم شریف ایران ، دستور پیگیری جدی حادثه از سوی ریاست قوه قضائیه و دادستان کل کشور گام های مهم و ارزشمند این جبران است و مدیران رسانه ها نیز باید در کنار مسوولین عالی نظام و با انتشار اخبار« صحیح » و « سریع » پیگیری دستگاه های  مسوول به نقش اصلی خود  مشغول باشند .

باید باور کنیم که دشمنان قسم خورده این نظام  در کمین گاه  همیشگی خود به کمین ما نشسته اند و با برپا کردن هرغائله ای تلاش خواهند کرد تا از عظمت ایران اسلامی بکاهند و تنها راه جلوگیری از این نقشه شوم دشمن ، حمایت همه جانبه از مقام معظم رهبری ، حضرت آیت الله خامنه ای و قدر دانی از جانفشانی های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای مسلح کشور است .