روزنامه‌ها را نمی‌شود شست

گروه فرهنگی سورپرس: سینا قنبرپور در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: اصلا مواد ضدعفونی بزنیم آیا بعد دلمان می‌آید یک کاغذ آب کشیده شده را حتی اگر رنگ و نوشته‌هایش تغییر نکرده باشد در دست بگیریم و بخوانیمش؟ «کرونا» همه‌چیز را به چالش کشید؛ «کاغذ» و مطبوعات کاغذی که عددی مقابل او نیستند. ستاد ملی مبارزه با کرونا که دستورالعمل توقف چاپخانه‌ها را صادر کرد آخرین ضربه به مطبوعات کاغذی بود که از پیش از عید با شروع طرح‌های پیشگیری از کرونا و محدود شدن تردد‌ها یا اقداماتی از این دست دیگر در معرض دید عموم نبودند تا خریداری شوند. ماجرای مطبوعات کاغذی در ایران متفاوت از سایر کشورهاست. مطبوعاتی به‌شدت وابسته که به جز کاغذی بودن نقاط ضعف بسیاری داشتند. یکی از آنها کاغذی بودن بود که پیشتر در روزهای بارانی هم در دکه‌ها تجربه‌اش کرده‌بودیم. اگر روی پیشخوان دکه پلاستیک نمی‌کشیدند روزنامه‌ها خیس می‌شد و به اصطلاح دیگر بیات شده بود. سال‌ها در ایران به این موضوع اشاره می‌شد که چگونه است که در کشورهای دیگر صبح اول وقت وقتی شیر را در خانه تحویل می‌دهند یک دوچرخه‌سوار یک بسته روزنامه را هم جلوی در برای مخاطب می‌گذارد. این تصویر هیچ‌وقت در ایران محقق نشد تا در چنین روزهایی اگر دکه‌ها هم بسته شدند به کار آید. اما باز هم موضوع به همین قضیه محدود نمی‌شود. حتی اگر فرض کنیم با حفظ ضوابط و شرایط بهداشتی چاپخانه‌ها هم کار کنند موضوع دیگر همین است که اگر دکه‌ها هم باز باشند سیستم توزیع که روزنامه را از چاپخانه تحویل می‌گیرد و به دست دکه‌دارها می‌رساند هم باید فعال باشد. تازه آن وقت می‌رسیم به خانه اول که اساسا وقتی همه در خانه هستند چگونه بروند دم دکه و روزنامه بخرند. با این وضعیت پرسش این است که اساسا چه لزومی دارد روزنامه منتشر شود و برخی از منتقدان عصر سنتی رسانه‌ها می‌گویند ما گفته بودیم که دوره و عمر روزنامه‌های کاغذی به سر آمده است. با این وصف این پرسش اساسی مطرح است که آیا در این روزگار کرونایی مطبوعات سنتی می‌توانند به کار خود ادامه دهند و اگر آری چگونه؟ واقعیت این است که فارغ از بحث‌های بهداشتی و سلامت شیوع ویروس «کرونا» با ابعاد جهانی فقط یک بیماری نیست و چالشی پیش روی همه رفتارها و عادت‌های ما قرار داده است. مطبوعات کاغذی در ایران مدت‌ها بود که درگیر افت تیراژ و واگذاری عرصه اطلاع‌رسانی به فضای مجازی اعم از وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی بودند. چالشی که پیش از آن پیکره مطبوعات کاغذی را به چالش کشید و نفس آنها را به شماره انداخت بحران کاغذ بود. سرعتی که شبکه‌های اجتماعی در انتشار داشتند تن پیر روزنامه‌ها را به هن و هن واداشته بود و این وضع ادامه داشت تا شیوع کرونا این زنجیره فشار بر مطبوعات را کامل کرد.
با این حال حتی اگر آن سرعت در انتقال برای رسانه‌های مبتنی بر فعالیت در فضای مجازی مزیت محسوب شود همین سرعت مهم‌ترین عامل در بروز خطا است. آنچه در شرایط حساس اهمیت دو چندان دارد این است که علاوه بر سرعت دقت و صحت داده‌ها نیز بررسی شود.

چیزی که به «فیک‌نیوز»ها و آنها که تعمدی به دامن زدن به بحران دم می‌دهند فضا می‌دهد. اما این همه کارکرد مطبوعات و رسانه‌ها نیست. در چنین روزهایی که موبایل و تبلت که قابلیت ضدعفونی شدن دارند برای مطالعه کارایی ثابت‌شده‌ای دارد ، چه کسی را سراغ دارید که از نور موبایل و تبلت خسته نشده باشد؟ یا حوصله خواندن یک تحلیل را در فضای مجازی داشته باشد. آنچه اینک علاوه بر احتمال بیکاری آنها که در چرخه تولید مطبوعات اعم از تولیدمحتوا تا چاپخانه، توزیع و عملیات جانبی آن وجود دارد این پرسش اساسی مطرح است که کرونا حیات و غایت مطبوعات را به چالش کشیده و دیگر با بحران کاغذ یا نبود آگهی و عدم حمایت دولت از مطبوعات تفاوت دارد. اقتصاد که قلب تپنده مطبوعات یعنی «سازمان آگهی‌»های هر مطبوعه‌ای از آن تامین مالی می‌شد اینک از شیوع کرونا آسیب دیده است و وقتی آگهی نباشد روزنامه هم نیست. اما یک نکته هنوز جای بررسی دارد. مطبوعات به جز آگهی به مخاطبان خود وابسته بودند و این مخاطبان بودند که صاحبان آگهی‌ها را هم مجاب می‌کردند آگهی خود را به مطبوعات بدهند. امروز و در حالی که ۷۴ روز از شیوع رسمی کرونا در ایران سپری شده است روز پوست‌ انداختن مطبوعات کاغذی شده است. روزی که دست‌اندرکاران مطبوعات اعم از خبرنگار و روزنامه‌نگار، سردبیر و مدیرمسوول باید بنشینند و طرحی نو دراندازند.
در هیچ‌کجای دنیا هم مطبوعات تعطیل نشده‌اند گو اینکه اطلاع‌رسانی تعطیل نشده است. اطلاع‌رسانی مدل‌ها و محصولات مختلفی دارد و باید دید مطبوعات برای ادامه حیات خود در عصر کرونا و پساکرونا به تولید کدام محصول می‌‌اندیشند. در اسپانیا و ایتالیا همچنان روزنامه‌ها منتشر می‌شوند. البته تیراژ‌ها به‌شدت افت کرده ولی همچنان انتشار ادامه دارد. اقتصادنیوز درباره وضعیت انتشار مطبوعات در سایر نقاط دنیا نوشته است: حتی در ایتالیا، امریکا، فرانسه، چین و آلمان مطبوعات چاپی به امور خود مشغول هستند. روزنامه گاردین با دفاع از انتشار نسخه‌های چاپی روزنامه‌ها می‌نویسد: به دلیل آنکه در برخی گروه‌های سنی امکان دسترسی به نسخه‌های آنلاین سخت است یا نداشتن امکان بازدید آنلاین برای برخی مناطق و گروه‌های خاص، انتشار نسخه‌های کاغذی ضرورت است. یکی از تجارب قابل تامل ایتالیا است.

روزنامه‌های ایتالیایی به خصوص در شمال این کشور که منشأ اصلی کرونا در این کشور بود تعطیل نشدند. روزنامه‌های اصلی ایتالیا در شرایط کرونا همچنان به انتشار خود ادامه می‌دهند. دولت ایتالیا خبرنگاران و روزنامه‌نگاران را در رده مشاغل ضروری و مهم دسته‌بندی کرده و آنها می‌توانند برخلاف دیگر مردم و مشاغل برای تهیه خبر به هرکجایی که خواستند، مراجعه کنند. دکه‌های روزنامه‌فروشی نیز برخلاف دیگر مشاغل باز هستند و باید به خدمت‌رسانی خود در شرایط شیوع کرونا ادامه دهند. در امریکا و هند نیز فعالیت مطبوعات ادامه دارد.
در ایالت کالیفرنیا امریکا نیز با وجود مقررات سخت‌گیرانه برای محدود شدن کسب و کارها اما مطبوعات جز کالاهای اساسی قرار گرفته‌اند واجازه فعالیت دارند. «دین ردینگز» روزنامه‌نگار امریکایی می‌گوید: در زمان سیل، زلزله، آتش‌سوزی و… روزنامه‌ها نقش مهمی دارند، طبیعتا در عصر کرونا نیز نقش آنها ضروری است. حالا با تصمیمی که ستاد ملی مبارزه با کرونا مبنی بر عدم فعالیت چاپخانه‌ها گرفته و فراغتی که توفیق اجباری برای همه ماست باید دید چه کارهایی می‌توان کرد. برخی از دست‌اندرکاران مطبوعات نظیر مدیرمسوول روزنامه اعتماد با نگارش نامه‌ای به رییس ستاد ملی مبارزه با کرونا خواستار راهگشایی برای مطبوعات و اطلاع‌رسانی شده‌اند. برخی دیگر به تحلیل وضعیت مطبوعات و شیوع بیکاری  ناشی از تعطیلی به تبع عدم انتشار پرداخته‌اند. کامبیزنوروزی حقوقدان و نایب‌رییس انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران نیز درباره ماهیت تصمیم محدود کردن انتشار روزنامه‌های کاغذی به وب‌سایت مدارا گفته است: تصمیم ستاد ملی مبارزه با کرونا برای توقف انتشار کاغذی روزنامه‎ها یک تصمیم کاملا غیرقانونی است و نه‌تنها ستاد ملی مبارزه با کرونا بلکه هیچ مرجع دیگری اجازه ندارد مانع توقف کلی انتشار مطبوعات شود. اما در شرایط شیوع بیماری‌ای با سرعت انتشار بالا نمی‌توان به چنین تصمیماتی خیلی خرده گرفت. عباس عبدی، رییس انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران نیز در گفت‌وگو با همین وب‌سایت، مدارا، با اشاره به اطلاعیه ستاد ملی کرونا مبنی بر عدم انتشار روزنامه‌ها تا ۲۰ فروردین گفته است: باید همه به تصمیماتی که ستاد ملی کرونا با توجه به شرایط کنونی جامعه گرفته است احترام بگذارند اما اینکه تا چه زمانی این ماجرا ادامه دارد باید منتظر بمانیم چرا که ما تازه در ابتدای راه هستیم. اگر چند روز باشد که در ادامه تعطیلات نوروزی تلقی شود قابل تحمل است ولی اگر بخواهد طولانی‌تر شود قطعا باید تجدیدنظر کرد. انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران در اولین فرصت درباره این موضوع جلسه خواهد داشت و مواضع و اقدامات احتمالی خود را اعلام می‌کند.
رییس انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران خاطرنشان کرد: یکی از خطراتی که در شرایط کنونی جامعه وجود دارد، خبرهای فیک یا نادقیقی است که درباره موضوع کرونا تولید و منتشر می‌شود که این کار در غیبت روزنامه‌ها و بی‌اعتباری صداوسیما تشدید خواهد شد. بنابراین دولت باید به مقوله اطلاع‌رسانی به همان اندازه که به خوراک، درمان و بهداشت اهمیت می‌دهد توجه کند.
وی با بیان اینکه فضای مجازی حتما می‌تواند به میزان رسانه‌های مکتوب تاثیرگذار باشد، گفت: فضای مجازی موجود در ایران بسیار بی‌ضابطه و بی‌توجه به حقوق مولف یا همان کپی‌رایت است و خیلی راحت می‌شود گزارش‌ها و اخباری را که دیگران تولید کرده است ، در سایتی منتشر کرد و کلی از این کار سود کسب کرد. در حالی که در هیچ کجا از دنیا به این شکل نیست و همه جا ضوابطی هم از حیث کپی رایت و هم مسوولیت نسبت به اعتبار و دقت مطالب منتشره وجود دارد که باید این موضوع را حل کرد که در غیر این صورت فضای مجازی اثرات منفی خواهد داشت.

وی با انتقاد از وضعیت نامناسب روابط کار در میان روزنامه‌نگاران گفت: درباره روابط یکسویه حرفه‌ای روزنامه‌نگاران به نفع کارفرما انتقادات جدی وجود دارد و انجمن هم قبلا اعلام کرده است که همکاران روزنامه‌نگار می‌توانند به انجمن مراجعه کنند و از مشاوره‌ها و حمایت‌های انجمن صنفی روزنامه‌نگاران برای استیفای حقوق خود بهره‌مند شوند. رییس انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران گفت: هر مراجعه‌ای که درباره بیمه، اخراج و کسر حق و حقوق به انجمن شود قطعا رسیدگی و پیگیری می‌شود و معمولا هم به نتیجه می‌رسد. اکبر نصراللهی استاد رسانه نیز درباره آفتی که زندگی در شرایط بحران شیوع کرونا به اخبار جعلی اشاره کرده و به خبرگزاری مهر گفته است: «انتشار مطالب جعلی و متعارض در شرایط بحران‌های فراگیر در فضای مجازی اگرچه بی‌سابقه و دور از انتظار نیست اما حتی تولید و انتشار کم آن در بخش‌های رسمی و در شرایط فعلی (بعد از رفتار غیرصادقانه و تعارض در حرف و عمل مسوولان و رسانه‌های رسمی در بحران‌های گذشته)، خطرناک‌تر از کرونا است و به فراگیر شدن ابربحران ویروس بی‌اعتمادی می‌انجامد. شواهد مختلف از رفتار و تعامل مردم و دولت، مشاهده تعارض در حرف و عمل و شنیدن اخبار متعارض در موضوعات مربوط به سلامت مردم از جمله راست و دروغ ماندگاری ویروس کرونا در هوا، ضرورت یا لازم نبودن قرنطینه و استفاده کردن یا نکردن از ماسک نشان می‌دهد مردم فقط با ویروس کرونا مواجه نیستند بلکه با ویروس‌های مختلف و خطرناک بی‌تدبیری، تعارض، تعلل در اقدامات پیشگیرانه، شایعات و اخبار جعلی مواجهه هستند که با فعال کردن «ویروس قدیمی ‌اعتماد ناکافی یا بی‌اعتمادی مردم»، هرگونه کارهای خوب و ایثارگرانه جاری را عقیم، به امنیت روحی مردم خدشه وارد و بحران‌های موجود را تشدید می‌کند.» آنچه کارکرد مطبوعات کاغذی را در چنین روزهایی توجیه کرده و ضرورت می‌بخشد همین مساله است که مطبوعات کاغذی می‌توانند با دقت و تامل بیشتری فارغ از خبر راهبردهایی تولید و دراختیار مخاطب قرار دهند.
بدیهی است در چنین شرایطی وقتی درآمدی برای روزنامه و چرخه تولید آن نباشد کارکنان آنها اعم از خبرنگار و دیگر عوامل هم دستمزدی نخواهند داشت. طبیعی است شرایط باید تغییر کند. بنابراین امروز روز تعطیلی مطبوعات کاغذی نیست روز پوست‌انداختن مطبوعات است.
این در حالی است که شواهد علمی در حال رشدی وجود دارد که روزنامه‌ها را بی‌خطر نشان می‌دهند و هیچ خطر ابتلا به ویروسی از طریق آنها وجود ندارد. انجمن بین‌المللی رسانه‌های خبری (آی‌ان‌ام‌ای)، یک نهاد تأثیرگذار که در سراسر جهان بهترین استراتِژی‌ها را برای رسانه‌های خبری ترویج می‌کند، تحقیقات علمی فعلی را در مورد ایمنی روزنامه‌ها جمع‌آوری کرده است که به وضوح نشان می‌دهد که روزنامه‌ها بی‌خطر هستند. اولا، هیچ موردی از انتقال ویروس کرونا از طریق روزنامه در هیچ جای دنیا مشاهده نشده است. دوما، خروجی چاپ روزنامه بسیار متخلخل (پرمنفذ) است و امکان انتقال را به صفر می‌رساند؛ چراکه محیط پرمنفذ برای ویروس دافعه دارد.

انتهای پیام/ ۱۵۱