نقش تغذیه در کنترل و پیشگیری از بیماری خاموش (پوکی استخوان)

گروه اجتماعی سورپرس – دکتر غزاله اسلامیان؛* استخوان یک بافت زنده است. استخوان رگ خونی و سلول زنده دارد. همین زنده بودن است که به آن امکان رشد و ترمیم می دهد. در طول عمر، بافت استخوانی بدن، دائما توسط سلول های خورنده ای که در آن است، جذب شده و در همان حال استخوان جدید توسط سلول های دیگری بر روی آن جایگزین می شود. به این ترتیب بافت همه استخوان های بدن به طور مداوم در حال نو شدن است. در سنین کودکی و جوانی ساخته شدن بیش از جذب شدن است ولی در سنین بالا بیش از اینکه استخوان ساخته شود خورده می شود. با این حال، در صورت بروز بیماری خاموش پوکی استخوان، بدن از ساخت استخوان جدید دست نمی کشد و فقط مقدار آن کاسته می شود.

پوکی استخوان یا استئوپروز (Osteoporosis) به معنی کاهش تراکم استخوان است که در پی آن قدرت استخوان کاهش یافته و شکننده می شود. این شکنندگی موجب می شود که احتمال بروز شکستگی در آن بیشتر گردد. پوکی استخوان معمولاٌ بتدریج پیشرفت می کند و هیچ علامتی، بروز نمی دهد تا زمانی که شکستگی بوجود آید. پوکی استخوان می تواند در هر استخوانی از بدن ایجاد شود ولی معمولا در ستون مهره ها، لگن، مچ دست ها و دنده ها بیشتر دیده می شود. نگرانی در مورد پوکی استخوان به دلیل مصائب زیاد آن از جمله شکستگی ها و ترس از بستری شدن طولانی و نیاز به مراقبت در اکثر خانواده های ایرانی وجود دارد، به خصوص آن که تحقیقات کشوری نشان داده است که میزان دریافت کلسیم در خانوارهای ایرانی کمتر از نیاز است.

پزشکان و تغذیه شناسان، به بیماران و افراد مراجعه کننده توصیه می کنند که میزان مصرف مواد لبنی مثل شیر، ماست و پنیر را افزایش دهند و نهایتا قضاوت ها براساس این است که ما روزانه به میزان ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز داریم. یکی از مسائلی که معمولا مردم را نگران می کند، این است که آیا تغذیه و مواد غذایی انتخابی، تا چه حد می توانند آن ها را از ابتلا به بیماری ها حفاظت کنند.

منابع کلسیم: اغلب مواد غذایی بغیر از لبنیات، دارای میزان کلسیم کمتر از ۲۰ میلیگرم به ازاء هر ۱۰۰ کیلوکالری هستند. بنابراین چنانچه در برنامه غذایی لبنیات گنجانده نشود میزان کلسیم پایین (حدود ۳۰۰ میلیگرم در روز یا کمتر) می باشد که بسیار کمتر از میزان توصیه شده است. هر لیوان شیر ۳۰۰ میلی گرم کلسیم دارد که اگر یک فرد بزرگسال در روز ۳-۲ لیوان شیر دریافت کند، نیاز کلسیم وی تأمین خواهد شد. در گروه لبنیات کشک، پنیر و ماست از منابع غنی کلسیم می باشند، ولی کره، خامه، سرشیر دارای میزان ناچیزی کلسیم است زیرا کلسیم محلول در چربی نیست.

بعضی افراد شیر دوست ندارند یا نمی توانند آن را تحمل کنند و یا بعضی گیاهخواران لبنیات، مصرف نمی کنند. این افراد می توانند با مصرف مغزدانه ها مثل بادام، فندق و کنجد نیاز کلسیم خود را تأمین کنند. در میان سبزی ها، برگ های تربچه، جعفری، کلم پیچ، گل کلم منابع خوب تامین کلسیم هستند. کلسیم سبزی های حاوی اگزالات (مثل اسفناج) اغلب غیر قابل جذب است. در گوشت ها مثل گوشت قرمز، مرغ و ماهی میزان کمی کلسیم موجود است.

توصیه ها و مراقبت های تغذیه ای در پیشگیری و درمان پوکی استخوان:

مهم است که بدانیم تحکیم و قدرت استخوان های ما تنها وابسته به کلسیم نیست و سایر مواد معدنی و ریز مغذی ها مانند پروتئین، منیزیم، ویتامین D، ویتامین C و بعضی از تجربیات جهانی نشان می دهد که نمی توان گفت که هرفرد به طور دقیق روزانه به چقدر کلسیم نیاز دارد. سلامتی استخوان های ما به فاکتورهای متعددی بستگی دارد و باید بدانیم اهمیت این عوامل مهمتر است یا تنها میزان کلسیمی که ما از طریق غذا مصرف می کنیم.

جالب است بدانیم کشورهایی که مصرف سرانه لبنیات بالایی دارند مانند آمریکا، انگلستان و فنلاند بیش از میزان متوسط پوکی استخوان و شکستگی استخوان دارند ولی ممکن است سن شکستگی استخوان در آن کشورها بالاتر باشد. یکی از مهم ترین راه های پیشگیری از پوکی استخوان ورزش یا نرمش های قدرتی است. در اینگونه ورزش ها استخوان که بافت زنده ای است با جوان سازی و باز ترمیم، استحکام بیشتری می یابد.

ویتامین های D برای جذب کلسیم در حیات استخوان های ضروری است. این ویتامین اگر پوست در معرض نور خورشید قرار بگیرد تولید می شود ولی در شهرهای بزرگ که آلودگی هوا و غبار وجود دارد تولید این ویتامین توسط بدن صورت نمی گیرد. در کشور ما نیز در شهرهای بزرگ خصوصا در تهران، با کمبود ویتامین D روبرو هستیم و در صورتی که نمی توانیم به مدت کافی روزانه ۱۵ تا ۳۰ دقیقه در هوای پاکیزه در معرض نور خورشید (نه از پشت شیشه) قرار بگیریم بهتر است که روزانه مکمل ویتامین D را بر اساس آزمایش خون و تجویز پزشک مصرف کنیم.

نوشابه های گازدار مانند نوشابه های کولا، دارای اسید فسفریک هستند. این ماده همراه با فسفر موجود در مواد غذایی مانند گوشت، سوسیس و کالباس ممکن است باعث کمبود کلسیم شوند. ریواس، چغندر، اسفناج دارای ماده ای به نام اگزالات هستند که با ترکیب شدن با کلسیم، میزان کلسیم در دسترس بدن را کاهش می‌دهند.

همچنین اگزالات با منیزیم نیز که برای مقاومت استخوان ها لازم است ترکیب می گردد و مانع جذب آن می گردد. در لوبیا وجود مقداری فیتات و اگزالات تا .۵۰% در جذب کلسیم آن تداخل دارد ولی اگر لوبیا یک شب در آب خیسانده شود و آب آن دور ریخته شود، فیتات آن کاهش می یابد. افزایش دریافت بیش از حد نمک و پروتئین باعث افزایش دفع کلسیم از بدن می شود.

برای پیشگیری از پوکی استخوان باید به موارد زیر توجه داشت:

۱- دریافت میزان کالری کافی برای رسیدن به وزن مطلوب.
۲- دریافت کلسیم به میزان کافی
۳- دریافت کافی ویتامین D و استفاده از نور مستقیم خورشید به مدت ۱۵ تا ۳۰ دقیقه در روز.
۴- دریافت کلسیم بیش از نیاز توصیه شده در صورت دریافت رژیم پر فیبر.
۶-جایگزین کردن نوشابه های طبیعی (آبمیوه، دوغ و انواع شربت های سنتی) بجای نوشابه های کافئین دار فسفردار (انواع کولاها، قهوه).

*عضو هیئت علمی دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

انتهای پیام/۱۰۱