حکایت کودکی‌هایِ گم شده پای تلویزیون

به گزارش سورپرس؛ اما متاسفانه در کشور ما به‌طورمعمول، تماشای تلویزیون توسط کودکان با باید و نباید خاصی همراه نیست، بین والدین توافقی در این باره وجود ندارد و کودکان، همه ساعات شبانه‌روز کنار مادر و پدر، همه برنامه‌های تلویزیون را تماشا می‌کنند. گاهی حتی اولین و ساده‌ترین راه برای آرام کردن کودکی که با بهانه‌گیری‌ امان پدر و مادرش را بریده، سرگرم کردنش با برنامه‌های تلویزیون است! بعضی خانواده‎ها مرزهای تماشای تلویزیون را جوری جابه جا کرده‎اند که حتی برای خواباندن بچه هم از تلویزیون استفاده می‌کنند، طوری‎که بیشتر مواقع، کودک پای تلویزیون به خواب می‌رود و همه این‌ها در حالی است که افراط در استفاده از مظاهر فناوری، مثل همین تلویزیون، تاثیرات ناخوشایندی بر ذهن و روانِ کودکان دارد. امروز می‌خواهیـم بررسی کنیم تماشای برنامه‌های تلویزیونی چرا و چه تاثیری بر رشد ذهنی کودکان دارد تا از این پس تماشای تلویزیون توسط فرزندانمان با نظارت جدیِ ما بزرگ ترها همراه باشد.

چطور تلویزیون رشد ذهنی کودکان را به تاخیر می‌اندازد؟

تجربیاتی که کودک شما در ماه‌ها و سال‌های اولیه زندگی خود دارد، بر سلامت ذهنی و جسمی او تأثیر می‌گذارد و در این دوران کودک مهارت‌های اصلی برای ادامه‌ زندگی را می‌آموزد. مراقبت، پرورش و تأمین امنیت کودک در این دوران موجب رشد و تکامل مناسب کودک در ادامه زندگی می‌شود. شما باید به خوبی مراقب کودک خود باشید و به دقت به کارهایی که انجام می‌دهد توجه کنید و به صداها یا حرف‌های او گوش دهید تا بتوانید به درستی بفهمید که چه چیزی می‌خواهد یا به چه چیزی نیاز دارد. حتی زمانی که کودک قادر به حرف زدن نیست، با بروز نشانه‌هایی به شما می‌فهماند که منظورش چیست. فرزند شما در دوران خردسالی با سرعت زیادی رشد می‌کند و چیزهای زیادی می‌آموزد. متخصصان، رشد کودکان را به پنج دسته تقسیم کرده‌اند: رشد فیزیکی، اجتماعی، احساسی، ادراکی و زبانی.

رسانه‌های تصویری، حتی اگر بدون هدف فقط در حال پخش شدن باشند، تاثیرات منفی بالقوه‌ای دارد و برای کودکان زیر دو سال هیچ تاثیر مثبت شناخته‌شده‌ای ندارد. هرچند ممکن است برنامه‌های نوزاد یا نوپا سرگرم‌کننده باشد، اما نباید آن‌ها را به عنوان برنامه آموزشی معرفی کرد و والدین نباید آن را به عنوان ابزار کمک‌آموزشی فرض کنند.

ممکن است تلویزیون در شب باعث شود که کودک زودتر بخوابد، اما هزینه‌ای که برای این فایده در بلندمدت خواهید پرداخت، خواب بی‌نظم و آشفته در آینده است. با این که مشکلات خواب ناشی از تلویزیون به طور مستقیم مورد مطالعه قرار نگرفته، اما خواب ضعیف در نوزادی به طور کل با مشکلات خلقی، یادگیری و رفتاری مرتبط است. علاوه بر همه این‌ها،‌ یکی از مشکلات تلویزیون،‌ از بین بردن سایر فرصت‌های مفید است. وقتی تلویزیون روشن است،‌ والدین حرف نمی‌زنند. این در حالی است که حرف زدن آن‌ها سهم مهمی در رشد زبانی نوزاد دارد. به این مشکلات، اختلال در توجه و تمرکز کودک را هم باید بیافزاییم. ضمن این که تلویزیون در بازی نوزاد هم اختلال ایجاد می‌کند، در حالی که بازی، فواید رشدی عمیقی دارد. بهتر است بگذارید نوزاد خودش، خودش را سرگرم کند،‌ تا این که تلویزیون را روشن کنید. هر چه زمان تماشای تلویزیون بیشتر باشد،‌ تاخیر بیشتری در رشد به وجود می‌آید.

ترافیک تبلیغات و جای‌خالی آموزش

من یک بچه‌ دارم. یک کوچولوی چهار ساله که مثل اغلب هم‌نسل‌هایش ساعات زیادی از روز را پای تلویزیون و به تماشای برنامه‌های کودک سیما می‌گذراند. برنامه‌هایی که بمباران آگهی‌های تبلیغاتی بین و حین پخش، جزء جدانشدنی‌شان به حساب می‌آید. بارها پیش آمده است که مثلا بعد از پخش آگهیِ وسیله‌ای که شعارش «آموزش خلاقیت به کودک» است، بهانه گرفته که من هم از این‌ها می‌خواهم! و من تمام سعی‌ام را کرده‌ام تا با زبان کودکانه متوجه‌اش کنم «خلاقیت» و «آموزش» نقاط مقابل هم هستند و حفظ کردن جواب ۱۰۰ یا ۵۰۰ سوال، هیچ بچه‌‌ای را باهوش‌تر و خلاق‌تر نمی‌کند؛ فقط بیشتر شبیه دایرۀ‌المعارف‌های جیبی می‌کند و خام این حرف‌ها نشود! اما بچه‌ من، فقط چهار سال دارد و به تبع سن و سالش نه آگاهی و شناختی نسبت به مقاصد تجاری آگهی‌های تلویزیونی دارد و نه تمایزی بین خیال و واقعیت قایل است. اینطوری‌هاست که بعد از چندین بار «نه» شنیدن بابت خرید آن چه در آگهی‌های تلویزیونی پخش می‌شود، کشمکش آغاز می‌شود. از نگاه او، همین که شخصیت‌های تلویزیونی و کارتونی محبوبش خوراکی یا وسیله‌ای را تایید کنند برای اعتماد به کیفیت و خرید کافی است ولی از نگاه من این سوءاستفاده‌ مسئولان از نفوذ و محبوبیت شخصیت‌های مورد اعتماد کودک برای ذائقه‌سازی و مصرف‌گرایی است. هر دو حق داریم. هر دو داریم طبق طبیعت مان رفتار می‌کنیم و هر دو بابت آگهی‌های نه چندان روراست سیما سرگردانیم.

کمبود بودجه سیما و تبلیغات گمراه کننده
کمبود بودجه در تلویزیون، این رسانه‌ ملی را به سمتی برده که آنتن را به فعالان بازار بسپارد و کار را به جایی برساند که حتی در برنامه‌های کودک به طور ثابت آیتم نمایشی-تبلیغاتی تولید شود و شخصیت‌های محبوب بچه‌ها بشکن‌زنان و آوازخوانان و سرخوش، این برندها را به حافظه‌ مخاطبانشان بفرستند.

مگر رسالت مهم رسانه ، آموزش نبود؟
این حجم از آگهی و تبلیغات مخرب تلویزیون با هدف جذب کودکان در حالی است که خلاء عجیبی به‌لحاظ آموزش مهارت‌های کاربردیِ زندگی در برنامه‌های سیما به چشم می‌خورد و جز یکی دو برنامه انگشت‌شمار، در برنامه‌های دیگر خبری از آموزش مهارت‌های مهمی مثل مدیریت ارتباط، تفکر خلاقانه، مهارت حل مسئله، مدیریت احساسات، خودآگاهی، همدلی و… که کودکان، بیش از هر محتوای دیگری به آن نیازمندند، نیست. از آن جا که رسانه‌ها و به خصوص تلویزیون به واسطه‌ تاثیر عمیقش، نقش ویژه‌ای در فرهنگ‌سازی نسل‌های آینده ایفا می‌کند و مجموع نگرش‌ها و باورهای کودکان در نوجوانی و جوانی را شکل می‌دهد، این توازن نداشتن تبلیغات و محتوای آموزشی در سیما، دست به دست هم می‌دهند تا زنجیره‌ای معیوب متشکل از ذائقه‌سازی و ایجاد نیازهای کاذب، مصرف‌گرایی، فاصله گرفتن کودک از واقعیت، نارضایتی متقابل کودک و والدین از هم، ایجاد نگرش‌های سطحی و کم‌مایه، ایجاد روحیه‌ لذت‌طلبی و کمرنگ شدن روحیه‌ صرفه‌جویی و قناعت‌پیشگی و از بین رفتن صفت تلاش و خلاقیت، شکل بگیرد.

فعالیت موسسه اوج؛ یک گام مثبت
در بین این حجم از محتواهای غیرکاربردی و غیرمهارتی و مصرف گرایانه که به جای تربیت بچه ها، تاثیر مخربی هم بر شکل گیری سبک زندگی آن ها دارند شاید برنامه های موسسه «اوج» از معدود محتواهای حساب شده و با طراحی دقیقی باشد که بدون دغدغه جذب مخاطب به هر قیمتی و بدون اهداف مالی، صرفاً روی تربیت مخاطب کم سن و سال متمرکز شده است. محتوایی که خوب است اما برای بچه هایی که از صبح تا شب را با تلویزیون سر می کنند کافی نیست.

یک روان شناس از تاثیر منفی تماشای افراطی تلویزیون بر کودکان و چگونگی مدیریت موضوع می‌گوید
حذف تلویزیونِ همیشه روشن، گامی موثر برای رشد ذهنی کودک
دکتر«مهناز عباس‌زاده»، روان شناس حوزه بازی کودکان، درباره تلویزیون و رشد ذهنی کودکان در سال‎های ابتدایی زندگی می‌‏گوید: «دو سال اول زندگی از سریع‎‌ترین دوره‌‎های رشد مغز کودک به حساب می‎آید، دوره‌‎ای که انبوهی از «سیناپس‏»ها در حال تولید شدن هستند و فعالیت هایی مثل در آغوش گرفتن، شیردادن، توجه کردن و بازی کردن تحریک محیطی مناسب محسوب می شوند و اهمیت زیادی در رشد ذهنی کودک دارند. فعالیت شدید مغز در این دوره موجب یادگیری مهارت‌‎های جدید، سریع و چشم‏گیر است. فعالیت‌‎هایی مثل؛ دراز کردن دست ‎‌برای گرفتن شی مورد علاقه‏، سینه ‎خیز کردن و راه رفتن. همچنین حدود یک تا دو سالگی زبان شکوفا می‌شود که دوره بسیار حساسی است و فرصت گفت‌وگو با کودک اهمیت زیادی پیدا می‌کند.» این بازی‌درمانگر درباره تاثیر تلویزیون در این دوره سنی ادامه می‎دهد: «تماشای تلویزیون در مقایسه با بازی به‌همراه والدین یا با کودکان دیگر و اسباب‏بازی‌ها و وسایل در دسترس، محرک مناسب رشد ذهنی برای بچه‌های زیر دوسال به حساب نمی‌آید و طبعا توصیه هم نمی‌شود. چون مغز کودک برنامه‌ریزی شده که از ارتباط با افراد دیگر یاد بگیرد. اولین و مهم‌‏ترین اثر در معرض تلویزیون بودنِ کودکان صفر تا دوساله، این است که از بازی و تعامل واقعی با مراقبت کننده اصلی یا والدین جا می‌مانند. در واقع اگر در دو سال اول زندگی، تماشای تلویزیون جایگزین حضور و توجه پرستار بچه شود، برای آینده کودک خسارت‎بار خواهد بود.»

تماشای تلویزیون باید تابع قانون باشد
عباس زاده در مورد اثر تلویزیون بر کودکان بزرگ تر هم اضافه می‎کند: «در کودکان دو سال تا پیش‎دبستانی، اثرات تلویزیون بستگی به زمان تماشا، نوع برنامه‌‎ انتخابی و شرایطی که در آن قرار دارند، دارد. بهتر است حداکثر یک ساعت برای برنامه خاصی که مورد علاقه کودک است تلویزیون روشن باشد. در برخی خانه‎ها تلویزیون به عنوان پس‎زمینه، همیشه روشن است.

پژوهش‎ها نشان می‎دهد که حتی در این موارد تلویزیون باعث کاهش ارتباط کلامی و بازی والد و کودک می‌شود.» این روان شناس کودک برای خانواده‎هایی که به رشد شناختی کودکشان علاقمند هستند هم توضیح می‎دهد: «حضور در طبیعت و بازی در کنار هم سن و سالان و گروه‎های دوستی می‏تواند غذای سالمی برای رشد شناختی کودک باشد. مغز کودک کم کم همان شکلی می‎شود که تجربه می‎کند و دیدنی‎های صفحات تلویزیون، ویدئو، تلفن همراه و کامپیوتر تجارب دست اولی برای رشد ذهنی‌ بچه نیستند. واقعیت این است که فراهم کردن فرصت برای تعاملات اجتماعی کودکان برای بعضی خانواده‏ها سخت است و آمار بالایی از کودکان زمان زیادی را به تماشای تلویزیون می‎نشینند، که نیازمند راه حل های سریع و آسان است. می‌‎توانیم در مورد انتخاب برنامه‎های مناسب با کودک‎مان گفت‎وگو کنیم تا بتواند برنامه خاصی را انتخاب کند. انتخاب برنامه مناسب، بهتر از قانون روزی یک ساعت است. برنامه‎های خشن و دارای صحنه‏های پرخاشگرانه و محتوای جنسی به دلیل اثرات جانبی نامناسب، نباید در محدوده انتخاب قرار بگیرند. یادمان باشد هنگام تماشای برنامه‌ها در کنار کودک باشیم و در مورد آن باهم صحبت کنیم. در این صورت زمینه برای گفت وگو هم بیشتر می‎شود. علاوه بر این برای کودکانی که از قدرت تخیل کمی برخوردارند از برنامه‏هایی استفاده کنیم که بتواند قدرت تخیل را افزایش دهد که بسته به نوع برنامه‌‏ای که کودک می‌‏بیند متفاوت است. اگر برنامه خوب و زمان مناسب لحاظ شود، فیلم دیدن می‌‏تواند برای کودکانی که قدرت تخیل کمی دارند، اثرات مثبتی داشته باشد.»

چگونگی رشد ذهنی کودک
این روان شناس کودک می گوید: «علاقه والدین به کودک می‎تواند باعث شود که فرصت‏های متنوعی را برای فرزندشان به وجود بیاورند. با توجه به ضرورت بازی کودکانه، والدینی که می‏خواهند بدانند چطور با کودکشان بازی کنند، علاوه بر جست و جو در اینترنت و عضویت در کانال‏های معتبر علمی یا مرتبط با مراکز مشاوره، از کتاب‏های متنوع هم می‎توانند بهره بگیرند تا کمک کند، کنجکاوی کودک تحریک شود و او را به شناخت تجربی دنیای اطرافش سوق دهد. زمانی والدین فکر می‌کردند رشد ذهنی کودک فقط به میزان اطلاعاتی که حفظ کرده بستگی دارد، در حالی که باید یادمان باشد اگر می‌خواهیم به کودکمان ماهیگیری یاد بدهیم، به کنجکاوی کودک نسبت به خودش و دنیای اطرافش توجه کنیم و به عمیق شدن آن کمک کنیم.»

چگونه تماشای تلویزیون توسط فرزندم را نظارت و کنترل کنم؟
تماشای تلویزیون کاری اعتیادآور است و فرزندتان هرچه بیشتر تماشا کند، بیشتر و بیشتر می‎خواهد. مانند تمام اعتیادهای دیگر، این که صرفا از او بخواهید این کار را رها کند، نه تنها هیچ اثری ندارد بلکه روشی عالی برای شروع جنگی تمام عیار است. ابتدا تصمیم بگیرید چه مقدار وقت برای تماشای تلویزیون کافی است، مثلا هر روز یک ساعت. فهرست برنامه های پیشنهادی را به فرزندتان بدهید. برخوردی مثبت داشته باشید. منتظر ابراز ناراحتی زیادی از سوی فرزندتان باشید. استوار و با محبت باشید. بعد از حدود دو هفته، شاهد کودکی جدید و پر انرژی خواهید بود.
اگر فرزندتان در اوقات خاصی تلویزیون تماشا می‌کند (مثلا پس از شام) برای این زمان‏ ها فعالیت‏ های خاص و جذابی مثل دیدار با دوستان، رفتن به فروشگاه برای خرید یا قدم زدن با خانواده در نظر بگیرید.

تلویزیون را برای تعمیر یا سرویس به تعمیرگاه ببرید و بگذارید دو هفته در آن جا بماند. در طول این مدت، انواع جایگزین‏ های متنوع مثل وسایل نقاشی، وسایل ساخت کاردستی، بازی‌های فکری، وسایل ورزشی، کتاب و مجله ویژه کودکان و… در اختیار فرزندتان قرار دهید. تا زمانی‏که تلویزیون به خانه بازگردانده شود، وابستگی فرزندتان تا حد زیادی از بین رفته.
بچه ‏ها از شما یاد می‏گیرند. اگر شما در منزل وقت زیادی برای تماشای تلویزیون در نظر می‏ گیرید و دایم پای سریال و فیلم ‏های تلویزیونی هستید، نمی‏توانید از فرزندتان بخواهید رفتار متفاوتی از خودش نشان بدهد. در شرایط ایده‌ال بچه ها از والدین الگو می‎گیرند که چقدر تلویزیون تماشا کنند. برنامه‏ های تلویزیونی را برای خودتان هم گلچین کنید.

انتهای پیام/ ۲۸۰