آیا آینده ژن درمانی در ایران روشن است؟/ نقش سلول‌های بنیادی در ژن درمانی

گروه علمی آموزشی سورپرس – فرزانه صدقی؛ اخیرا روش های نوینی مانند ژن درمانی، امید و چشم انداز روشنی برای این قبیل بیماری ها ایجاد کرده است؛ ژن درمانی روشی نوین برای تصحیح نقص های ژنتیکی است. روشی که توانسته با دستکاری های ژنومی، نارسایی های ژنتیکی را تصحیح کند و گام اساسی در درمان بیماری های توارثی تک ژنی/ چند ژنی بردارد.

هم اکنون این روش درمانی در جهان بسیار جوان و نوپاست. روشی که دانش آن تنها در انحصار چند کشور پیشرو است. هرچند بیش از دو دهه از بکارگیری این روش نمی گذرد اما دانشمندان و پژوهشگران ایرانی نیز توانسته اند با توان علمی زیاد به دانش فنی این دانش دست پیدا کنند و دستاوردهای ارزشمندی در این زمینه بدست آورند.

دکتر مریم کبیر سلمانی، مدیر گروه بخش سلول درمانی بیمارستان گاندی در این خصوص به سورپرس گفت: ژن درمانی، مجموعه ‌ای از روش‌ های درمانی است که می توان با ترمیم و رفع عیب ژن، برخی از بیماری ها را مداوا کرد. در حال حاضر از این روش می توان برای درمان بیماری های ژنتیکی مانند هموفیلی، کم خونی داسی شکل یا تالاسمی، سرطان ها و برخی بیماری های سیستمیک( که ریشه های ژنتیک درباره آنها مطرح است) استفاده کرد.

این عضو هیات علمی پژوهشکده مهندسی ژنتیک، طول عمر و ماندگاری بیشتر نسبت به سلول های معمولی را از دیگر خصلت های این سلول ها برشمرد و اظهارداشت: سلول های بنیادی می توانند حامل ژن خاصی باشند بنابراین اگر بر فرض سلول های خونی بیماران تالاسمی را دستکاری و به سلول های بنیادی خون ساز تزریق کنیم، این سلول ها می توانند فاکتورهای ژن تصحیح شده را در بدن ایجاد کنند و نسبت به سلول های معمولی ماندگاری بیشتری داشته باشند.

ملاحظات اخلاقی باید در ژن درمانی پیگیری شود

سلمانی به نقش سلول های بنیادی در ژن درمانی اشاره کرد و گفت: سلول های بنیادی به طور طبیعی در بدن وجود دارند. یکی از ویژگی های مهم سلول های بنیادی، مهاجرت هوشمندانه آنها به نقاط مختلف بدن به ویژه قسمت های آسیب دیده است. این سلول ها توانایی تبدیل شدن به سلول های دیگر را دارند بنابراین قادر به جایگزنی بافت های فرسوده هستند.

وی با تاکید بر ضرورت کنترل دقیق روند و نظارت مستمر ژن درمانی از نظر اخلاقی، قانونی و حقوقی گفت: طبیعت ژن درمانی به نوعی دستکاری و مهندسی به روی ساختار ژنی است بنابراین با توجه به نقش و عملکرد ژن ها باید ملاحظات اخلاقی متعددی را دنبال کنیم.

وی افزود: در این روش باید استانداردهای اجرایی مانند ایمنی روش ژن درمانی، تکنیک های مورد استفاده، فضا و هزینه های درمانی و …. رعایت شوند. مثلا باید محیط جراحی کاملا عاری از عفونت باشد تا بیماری جدیدی وارد سیستم ایمنی بدن بیمار نشود. همچنین باید ایجاد خطرات احتمالی این روش به بیماران نیز گوشزد شود.

آیین نامه های ژن درمانی سختگیرانه تر از سلول درمانی

به گفته مدیر گروه بخش سلول درمانی بیمارستان گاندی، هرچند ژن درمانی قابلیت های متعدد و متنوعی دارد اما هنوز نگرانی های زیادی به همراه دارد.

کبیر سلمانی در این خصوص نیز گفت: ایجاد جهش یا موتاسیون در بدن از جمله نگرانی هایی است که اکنون پژوهشگران حوزه سلول درمانی و ژن درمانی با آن مواجه اند؛ هنگام دستورزی ژن ها امکان ایجاد اختلال و گرایش سلول ها به سمت سرطانی شدن و تومورزایی وجود دارد بنابراین این مساله باعث شده تا محصولات این حوزه به راحتی وارد بازار نشود.

وی تصریح کرد: هر محصول ژن درمانی برای ورود به بازار باید آزمون ‌های سختگیرانه ‌ای در سه سطح تحقیقات سلولی، مدل‌های حیوانی و انسان را سپری کنند.

این عضو هیات علمی پژوهشکده مهندسی ژنتیک ادامه داد: امروزه بسیاری از کشورهای اروپایی، به ویژه ایالت متحده آمریکا اقداماتی برای درمان بیماری های سخت و صعب العلاج مانند سرطان در زمینه ژن درمانی انجام داده اند. این در حالی است که متاسفانه هم اکنون پژوهشگران ایرانی به دلیل برخی از مشکلات از جمله نداشتن مجوزهای لازم نتوانسته اند به خوبی در این عرصه بدرخشند.

مدیر گروه بخش سلول درمانی بیمارستان گاندی افزود: هرچند هم اکنون پژوهشگران پژوهشگاه رویان و دانشگاه های مختلف علوم پزشکی، مطالعات بالینی و تحقیقات زیادی پیرامون ژن درمانی انجام داده اند و توانسته ایم در منطقه جایگاه خوب و شایسته ای را پیرامون ژن درمانی کسب کنیم اما متاسفانه هنوز در جهان از جایگاه مطلوبی برخوردار نیستیم زیرا هنوز محصولات هایتک ژن درمانی ایران وارد بازار نشده اند و زیر ساخت های لازمی نیز برای آن در کشور فراهم نشده است.

به گفته وی، سالهاست که آیین نامه ای برای بخش تولید سلول درمانی از سوی معاونت درمان سازمان غذا و دارو ابلاغ شده است اما هنوز ژن درمانی از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزشی مورد تایید قرار نگرفته و آیین نامه ای هم به مراکز درمانی ابلاغ نشده است.

انتهای پیام/ ۱۰۱